Việt Nam định hình tương lai AI: Hạ tầng trí tuệ quốc gia
AI: Từ Công Cụ Đột Phá Đến Hạ Tầng Trí Tuệ Quốc Gia – Tương Lai Nào Cho Việt Nam?
Trong vài năm trở lại đây, thế giới đã chứng kiến một cơn địa chấn công nghệ mang tên Trí tuệ nhân tạo. AI không còn là một khái niệm viễn tưởng trong các bộ phim khoa học mà đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, từ cách chúng ta làm việc, học tập, giải trí cho đến cách các quốc gia vận hành. Giữa vòng xoáy cuồng nhiệt đó, Việt Nam không đứng ngoài cuộc. Với một tầm nhìn chiến lược và táo bạo, các nhà lãnh đạo và chuyên gia hàng đầu đã cùng ngồi lại để định hình một tương lai nơi AI không chỉ là một ứng dụng, mà trở thành một loại hạ tầng thiết yếu, một hạ tầng của trí tuệ cho toàn dân tộc.
Tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia về AI diễn ra sáng ngày 15/9 tại Hà Nội, những tiềm năng to lớn, các thách thức khó lường và định hướng chính sách cho kỷ nguyên AI đã được phân tích một cách thẳng thắn. Đây không chỉ là một cuộc thảo luận công nghệ, mà là nơi hoạch định tương lai phát triển của đất nước, với mục tiêu đưa Việt Nam vươn lên mạnh mẽ bằng sức mạnh của trí tuệ nhân tạo.
Lưỡi Gươm Hai Lưỡi: Tiềm Năng Vượt Trội Và Rủi Ro Khôn Lường
Không thể phủ nhận sức hấp dẫn và tiềm năng mà AI mang lại. Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an, đã đưa ra một góc nhìn đầy trọng lượng khi nhận định AI là một trong những công nghệ then chốt có khả năng định hình lại trật tự toàn cầu trong tương lai. Đối với Việt Nam, tiềm năng này đặc biệt lớn. Các dự báo cho thấy, nếu được ứng dụng rộng rãi, AI có thể đóng góp tới 80 tỷ USD vào GDP của đất nước vào năm 2030.
Những con số này không phải là vô căn cứ. Việt Nam hiện đang là một điểm sáng trên bản đồ AI khu vực, đứng thứ hai Đông Nam Á về số lượng startup trong lĩnh vực này. Hàng trăm công ty đang miệt mài nghiên cứu và phát triển, tạo ra một hệ sinh thái sôi động. Trên thực tế, khoảng 75% doanh nghiệp Việt đã và đang ứng dụng AI trong các hoạt động kinh doanh, đặc biệt là bán hàng. Nhiều tập đoàn lớn đã xác định AI là công nghệ cốt lõi để nâng cao khả năng cạnh tranh trong dài hạn, tạo ra những sản phẩm dịch vụ thông minh hơn và tối ưu hóa quy trình vận hành.
Tuy nhiên, ánh sáng rực rỡ của tiềm năng luôn đi kèm với bóng tối của những rủi ro. AI đặt ra những thách thức chưa từng có tiền lệ. Về mặt pháp lý, chúng ta đang đối mặt với một khoảng trống lớn khi các quy định hiện hành chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ. Các vấn đề về đạo đức AI, lạm dụng công nghệ bởi tội phạm mạng, chiến tranh thông tin, và đặc biệt là việc xâm phạm quyền riêng tư dữ liệu đang trở nên nhức nhối. An ninh quốc phòng cũng đứng trước những nguy cơ mới khi AI có thể bị lợi dụng để thực hiện các cuộc tấn công mạng tinh vi, phá hoại hạ tầng trọng yếu hoặc đánh cắp bí mật quốc gia.
GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, đã chỉ ra một rủi ro đáng lo ngại nhất là khả năng mất kiểm soát đối với các hệ thống AI tự học và tự thích nghi, đặc biệt khi chúng phát triển vượt ngoài tầm hiểu biết và giám sát của con người. Ông cũng nhấn mạnh những tác động tiêu cực của AI lên thị trường lao động, nơi nhiều ngành nghề truyền thống có nguy cơ bị thay thế, gây ra những xáo trộn xã hội.
Trong bối cảnh cạnh tranh AI toàn cầu ngày càng gay gắt, hàng loạt câu hỏi lớn được đặt ra. Liệu các quốc gia đi sau như Việt Nam có khả năng tự chủ về AI? Cuộc đua này sẽ tạo ra một thị trường cân bằng hay dẫn tới sự độc quyền của một vài gã khổng lồ công nghệ? Và câu hỏi quan trọng nhất: Phải chăng ai nắm được AI sẽ nắm được vận mệnh phát triển của quốc gia và tương lai của thế giới? Rõ ràng, bài toán đặt ra cho Việt Nam là phải xử lý hài hòa giữa phát triển và kiểm soát, giữa đổi mới và kỷ cương, giữa nắm bắt cơ hội và quản trị rủi ro.
Tầm Nhìn Quốc Gia: AI Là Hạ Tầng, Không Chỉ Là Ứng Dụng
Trước bối cảnh phức tạp đó, một tầm nhìn đột phá đã được đưa ra bởi Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ông nhìn nhận AI không đơn thuần là một công nghệ ứng dụng, mà đã trở thành một loại hạ tầng quốc gia, quan trọng và thiết yếu như điện, viễn thông hay Internet. Đây là hạ tầng của trí tuệ. Người làm chủ được AI sẽ có lợi thế vượt trội trong mọi lĩnh vực từ sản xuất, kinh doanh, y tế, giáo dục cho đến quản trị quốc gia và quốc phòng an ninh.
Chiến lược AI lần đầu của Việt Nam được ban hành vào năm 2021. Tuy nhiên, với tốc độ thay đổi chóng mặt của công nghệ, chiến lược này cần được cập nhật để phù hợp với tình hình mới. Một bản cập nhật chiến lược và Luật AI dự kiến sẽ ra mắt vào cuối năm nay, không chỉ tạo ra khuôn khổ pháp lý mà còn là một tuyên ngôn mạnh mẽ về tầm nhìn quốc gia. Tuyên ngôn đó khẳng định: AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Việt Nam sẽ đẩy mạnh quá trình AI hóa nhanh hơn và nhanh nhất có thể. Một phong trào phổ cập AI, tương tự như phong trào tiếng Anh trước đây, sẽ được triển khai sâu rộng để mọi người dân đều có thể tiếp cận và sử dụng công nghệ này. Mục tiêu cuối cùng là mỗi người Việt sẽ sở hữu một trợ lý số, giúp nâng cao hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống.
Con đường phát triển AI của Việt Nam sẽ dựa trên triết lý chữ VÀ, một triết lý của sự cân bằng và hài hòa: kết hợp giữa toàn cầu và địa phương, hợp tác và tự chủ, giữa các tập đoàn công nghệ lớn và các startup, giữa phát triển công nghệ lõi và ứng dụng thực tiễn, giữa sáng tạo và kiểm soát. Chúng ta vừa hội nhập để học hỏi và đóng góp, vừa tự chủ để làm chủ công nghệ và bảo vệ lợi ích quốc gia.
Sự phát triển bền vững của AI sẽ được xây dựng trên bốn trụ cột chính, cũng là những chữ VÀ quan trọng: thể chế AI minh bạch, hạ tầng AI hiện đại, nhân lực AI chất lượng cao và văn hóa AI nhân văn. Bốn trụ cột này tạo thành một nền móng vững chắc để AI có thể phát triển đúng hướng và phục vụ lợi ích chung.
Giải Pháp Nghịch Lý: Dùng Chính AI Để Giải Quyết Vấn Đề Của AI
Một trong những quan điểm sâu sắc và độc đáo nhất được đưa ra là vấn đề của AI có thể được giải quyết bởi chính AI. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng ví von AI và các vấn đề của nó như một cặp song sinh, như âm và dương, như hai mặt của một đồng xu, luôn tồn tại song hành và nương tựa vào nhau. Chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro, nhưng chúng ta có thể chung sống và quản trị chúng một cách khôn ngoan.
Ví dụ, để giải quyết bài toán thiếu hụt nhân lực, chúng ta có thể sử dụng chính AI để xây dựng các chương trình đào tạo cá nhân hóa, hiệu quả và quy mô lớn. Để chống lại các hành vi vi phạm đạo đức hay lạm dụng AI, chúng ta có thể phát triển những hệ thống AI khác có khả năng giám sát, phát hiện và cảnh báo các hành vi bất thường.
Tuyên ngôn AI của Việt Nam cũng được định hình rõ ràng với sáu giá trị cốt lõi: Nhân văn, an toàn, tự chủ, hợp tác, bao trùm và bền vững. Điều này khẳng định rằng, dù công nghệ có mạnh mẽ đến đâu, con người vẫn luôn là chủ thể ở trung tâm, là người ra quyết định cuối cùng. AI là công cụ, và công cụ đó phải phục vụ con người.
Hoạch Định Tương Lai: Những Khuyến Nghị Chính Sách Cho Kỷ Nguyên Mới
Để biến tầm nhìn thành hiện thực, các chuyên gia đã đưa ra nhiều khuyến nghị chính sách cụ thể và tâm huyết. Chủ tịch FPT Trương Gia Bình cho rằng AI có thể tạo ra một cú nhảy vọt về năng suất lao động, có thể gấp 10 lần, tạo ra một khoảng cách xa vời vợi giữa các quốc gia làm chủ AI và các quốc gia tụt hậu. Để không bị bỏ lại, ông đề nghị một cuộc cách mạng trong giáo dục.
Cách dạy, cách học và cách đánh giá cần được thay đổi hoàn toàn. Thay vì bắt học sinh giải các bài toán lặp đi lặp lại, nhà trường có thể sử dụng các cuộc đối thoại giữa máy và người để giúp các em học. Khi lên lớp, học sinh sẽ cùng nhau thảo luận để giải quyết một vấn đề, nên dùng công cụ AI nào, tại sao lại chọn công cụ này mà không phải công cụ kia, còn việc tính toán chi tiết hãy để máy móc lo. Các bài thi truyền thống có thể được thay thế bằng việc theo dõi và đánh giá quá trình học viên tương tác với máy, với thầy cô. Cách tiếp cận này giúp thế hệ trẻ sống, lớn lên và học tập cùng AI, trang bị cho các em khả năng thích nghi với bất kỳ sự thay đổi nào trong tương lai.
Từ góc độ một nhà khoa học đã tham gia biên soạn chiến lược AI năm 2021, GS Hồ Tú Bảo, Viện Nghiên cứu cấp cao về Toán, gợi ý những điều chỉnh cụ thể cho chiến lược mới. Ông khẳng định, với sự xuất hiện của AI tạo sinh như ChatGPT, Gemini hay Grok, việc sống và làm việc cùng AI đã trở thành một xu thế tất yếu. Nếu làm chip là một lựa chọn, thì AI là con đường không thể không đi.
Ông cũng đề xuất phải cân bằng giữa AI tạo sinh vốn dễ tiếp cận và đang thu hút sự chú ý của xã hội, với AI phân tích vốn là nền tảng cho nhiều ứng dụng công nghiệp và khoa học quan trọng. Tầm nhìn của chiến lược mới phải vừa giúp ứng dụng được sức mạnh của AI, vừa giúp tránh được những rủi ro mà nó mang lại. Đặc biệt, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo nguồn nhân lực AI cao cấp. Kho dữ liệu, hạ tầng tính toán, khung pháp lý có thể được xây dựng nhanh chóng, nhưng việc chuẩn bị đội ngũ chuyên gia có khả năng làm chủ công nghệ lõi phải được bắt đầu ngay từ bây giờ, để 5 năm nữa, Việt Nam có một lực lượng nòng cốt đủ sức cạnh tranh trên trường quốc tế.
Con Đường Phía Trước
Hội thảo đã khép lại, nhưng một chặng đường mới đầy thử thách và cơ hội đã mở ra. Việt Nam đang đứng trước một thời khắc lịch sử để định vị lại mình trên bản đồ công nghệ thế giới. Việc xác định AI là hạ tầng trí tuệ quốc gia là một quyết sách táo bạo, thể hiện một tầm nhìn xa và một khát vọng lớn. Con đường phía trước đòi hỏi sự chung tay của cả hệ thống chính trị, của các nhà khoa học, doanh nghiệp và toàn xã hội. Xây dựng một tương lai AI nhân văn, an toàn và bền vững không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, nhưng với một chiến lược rõ ràng và một quyết tâm mạnh mẽ, Việt Nam hoàn toàn có thể biến khát vọng đó thành hiện thực, kiến tạo nên một kỷ nguyên phát triển bùng nổ dựa trên nền tảng trí tuệ của tương lai.